Klimaatverandering vraagt om actie vanuit de gezondheidszorg

Gebaseerd op een onderzoek van de (inter)nationale, wetenschappelijke literatuur presenteren de auteurs 5 relevante directe gezondheidseffecten: hittegerelateerde ziektes, UV-lichtgerelateerde ziektes, hart- en vaatziekten, infectieziekten, en allergie- en luchtwegklachten. Hoe klimaatverandering bijdraagt aan deze gezondheidseffecten is overzichtelijk weergegeven in de [figuur].

Figuur | Klimaatverandering en haar gezondheidseffecten in de Nederlandse context

Hittegolven

Hittestress door meer, intensere en langere hittegolven leidt tot hitteberoertes en exacerbaties van nierfunctiestoornissen (door dehydratie), pulmonale en cardiale ziektes, en ook tot slaapverstoring, verminderde arbeidsproductiviteit en psychische klachten (inclusief psychiatrische ziekenhuisopnames en suïcides). Vooral ouderen, mensen met chronische ziektes en sociaal geïsoleerde mensen zijn extra kwetsbaar voor hitte. Dat geldt ook voor zwangeren, jonge kinderen en stadsbewoners. Een toegenomen sterfterisico tijdens hittegolven komt vooral door de respiratoire en cardiovasculaire gezondheidseffecten, 31% hiervan blijkt toe te schrijven aan klimaatverandering.

Langdurigere blootstelling of herhaalde piekblootstelling aan UV-straling leidt tot een toename van huidkanker en oogaandoeningen zoals staar. Een stijgende prevalentie is nu al zichtbaar, maar het is niet geheel duidelijk wat het precieze aandeel van klimaatverandering hierin is.

Naast verergering van bestaande cardiovasculaire ziekten door hitte geeft klimaatverandering ook een toename in luchtverontreiniging door vorming van ozon (zomersmog) en fijnstof. Dit is op langere termijn geassocieerd met coronairsclerose en hypertensie, en op die manier in Nederland geassocieerd met jaarlijks 12.000 vroegtijdige doden.

Infectieziekten

Klimaatverandering is een van de factoren die bijdraagt aan een toename van water-, voedsel- en vectorgerelateerde infectieziekten. Andere factoren zijn menselijk gedrag (meer buiten- en waterrecreatie bij warm weer) en de aanwezigheid van dieren die ziekteverwekkers dragen (vectoren zoals reeën, vogels en muggen). De auteurs waarschuwen voor een toename van tekenbeten en erythema migrans, de eikenprocessierups, de Europese en Aziatische hoornaar, de Aedes albopictus-mug (vector van onder andee dengue), het West-Nijlvirus (eerste autochtone infectie in 2020), blauwalgen en waterbacteriën zoals Vibrio, Legionella, en Leptospira.

Allergieën en luchtwegklachten (zoals luchtweginfecties en astma) nemen toe door klimaatverandering, zowel de kans op het ontwikkelen van deze klachten als de ernst ervan. Hoofdredenen zijn de toegenomen luchtverontreiniging (zowel binnens- als buitenshuis), een langer en heviger pollenseizoen, en een toename van allergenen zoals huisstofmijt en schimmels binnenshuis.

Gezondheidsvoordelen

Hoewel het merendeel van de gezondheidseffecten negatief is, presenteren de auteurs ook enkele mogelijke gezondheidsvoordelen van klimaatverandering voor Nederland, zoals minder koude winters (mogelijk daling ziekte- en sterftelast griep), minder gladheid/ijzel op wegen (mogelijk daling van het aantal verkeersongelukken) en meer vitamine D-aanmaak (minder risico op bepaalde tumoren). 

De effecten van klimaatverandering op de Nederlandse gezondheid(szorg) zijn vooral gebaseerd op empirisch onderzoek, maar het uiteindelijke effect zal sterk afhangen van het Nederlandse, en mondiale, klimaatmitigatie- en adaptatiebeleid. Eens te meer reden om klimaatverandering als een reëel volksgezondheidsprobleem te zien en actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. 

Bijdragen

Als huisarts kunt u hieraan op een velerlei manieren bijdragen. Op patiëntniveau door extra oog te hebben voor kwetsbaren tijdens hittegolven, en door advisering over veilig zonnebaden en buiten recreëren. Op beleidsniveau kunt u een belangrijke bijdrage leveren door: de ecologische voetafdruk van uw praktijk te verkleinen (de LHV kan hierover adviseren), deel te nemen aan relevant onderzoek naar klimaatverandering (het LUMC startte recent een aiototraject naar duurzaamheid in de huisartsopleiding), medisch-maatschappelijke initiatieven te ondersteunen of te initiëren (zoals de Green Deal Duurzame Zorg), en het belang van gezondheid in het nationale/regionale beleid rondom klimaatverandering te bepleiten (bijvoorbeeld in collega-netwerken, via belangenverenigingen of op social media). En natuurlijk op persoonlijk niveau, in uw eigen eet-, leef- en reisgedrag (kijk eens bij Milieu Centraal).