De kern
-
Hypnische hoofdpijn is een zeldzame, aanvalsgewijze hoofdpijn die alleen tijdens de slaap optreedt.
-
Kenmerkend voor hypnische hoofdpijn zijn het vaste tijdstip van de aanvallen en het onmiddellijke, gunstige effect van cafeïne.
-
Vroegtijdige herkenning en behandeling met een kopje koffie spaart een verwijzing uit en levert een dankbare patiënt op.
Casus | Een vrouw met nachtelijke hoofdpijnaanvallen
Een 52-jarige vrouw bezocht de huisarts vanwege een paar maanden bestaande nachtelijke hoofdpijn. Patiënte werd elke nacht op vaste momenten wakker met bonkende hoofdpijn bij het achterhoofd, soms ook bij het rechteroog. Zij ging dan overeind zitten of ging uit bed en na ongeveer 20 minuten zakte de hoofdpijn. Soms herhaalde dit zich dezelfde nacht nog eens. Paracetamol voor het slapengaan gaf geen verbetering. De huisarts constateerde geen neurologische of visusstoornissen. Bij neurologisch onderzoek waren de hersenzenuwen intact, kracht en sensibiliteit waren symmetrisch en er waren geen coördinatiestoornissen. De huisarts verwees patiënte naar een neuroloog. Deze vond bij volledig neurologisch onderzoek, fundoscopie en MRI geen afwijkingen, en concludeerde dat er mogelijk sprake was van hypnische hoofdpijn.
Beschouwing
Hypnische hoofdpijn is een zeldzame vorm van kortdurende nachtelijke hoofdpijn die met name voorkomt bij vrouwelijke patiënten boven de 50 jaar.1 Omdat de klachten op een vast tijdstip optreden, spreekt men wel van ‘wekkerhoofdpijn’. Kenmerkend is dat rechtop gaan zitten of opstaan tijdens de hoofdpijnaanval verlichting brengt. De hoofdpijn is bij 2 van de 3 patiënten bilateraal en matig ernstig.1
De prevalentie in de huisartsenpraktijk is niet bekend. De literatuur geeft wel een schatting van het aantal diagnoses ‘hypnische hoofdpijn’ in hoofdpijnklinieken, namelijk ongeveer 0,3% van alle hoofdpijndiagnoses.2 Dat aantal neemt geleidelijk toe, waarschijnlijk doordat hypnische hoofdpijn beter herkend wordt sinds de aandoening is opgenomen in groep 4 van de internationale classificatie van hoofdpijnstoornissen.2345
Differentiaaldiagnose
Hoog in de differentiaaldiagnose staat spanningshoofdpijn, maar sommige patiënten beschrijven ook migraineachtige klachten, zoals bonkende hoofdpijn en enige misselijkheid. Ook clusterhoofdpijn staat hoog in de differentiaaldiagnose, met name vanwege de nachtelijke hoofdpijnaanvallen. Een belangrijk onderscheid is echter dat bewegingsdrang en autonome verschijnselen bij hypnische hoofdpijn ontbreken. De [tabel] laat zien hoe de differentiaaldiagnostische tabel uit de NHG-Standaard Hoofdpijn zou kunnen worden uitgebreid met een kolom voor hypnische hoofdpijn.6 Daarnaast kan dan nog gedacht worden aan nachtelijke hypertensie, medicatieafhankelijke hoofdpijn en slaapapneusyndroom.
In het algemeen moet men patiënten ouder dan 50 jaar met nieuwe hoofdpijnklachten naar de neuroloog verwijzen voor eventueel beeldvormend onderzoek.6
Pathofysiologie en beleid
De pathofysiologie van hypnische hoofdpijn is niet bekend, maar de circadiane ritmiek en de gunstige werking van cafeïne wijzen op betrokkenheid van de hypothalamus.7 Dit orgaan, dat neurale en endocriene prikkels integreert, beïnvloedt immers zowel de pijnregulatie als het slaap-waakritme. De hoofdpijnaanvallen kunnen zowel in REM- als in niet-REM-slaapstadia optreden, zelfs in dezelfde nacht, dus hypnische hoofdpijn is geen REM-slaapstoornis.78
Kenmerkend voor hypnische hoofdpijn is de goede respons op cafeïne, zowel profylactisch als tijdens een aanval.9 In dier-experimenten bleek de benodigde dosis, omgerekend naar een mens van ca. 70 kg, 35 tot 100 mg. Dat komt overeen met 1 kopje filterkoffie (125 ml bevat 85 mg cafeïne) of espresso (50 ml bevat 65 mg cafeïne), of 1 blikje cola (330 ml bevat 33 mg cafeïne).10 Ook medicijnen zoals lithium en indometacine kunnen effectief zijn, maar hebben meer bijwerkingen. Een profylactische behandeloptie met minder bijwerkingen die ook vaak genoemd wordt, is melatonine 3-5 mg, maar het effect hiervan is zeer wisselend.2 Melatonine is wel het enige medicijn waarvan (bij kinderen) gerapporteerd is dat het profylactisch is ingezet tegen hypnische hoofdpijn.2
Vervolg casus
De neuroloog adviseerde patiënte elke avond voor het slapengaan een cafeïnehoudende drank te nemen. Cola bleek te helpen. Eén glas cola deed de klachten direct verdwijnen, maar zodra ze de cola vergat kwamen de klachten diezelfde nacht terug.
Conclusie
Hypnische hoofdpijn is een zeldzame, onschuldige, aanvalsgewijze nachtelijke hoofdpijn. De hoofdpijn ontstaat meestal op een vast tijdstip in de nacht en wordt daarom ook wel ‘wekkerhoofdpijn’ genoemd. De precieze oorzaak is niet bekend, maar de aandoening reageert goed op cafeïne. Voor de huisarts is dat goed nieuws: een kopje koffie of blikje cola voor het slapengaan is niet alleen een effectieve, veilige en goedkope remedie, maar ook prima geschikt als diagnosticum.9 Het levert weer een dankbare patiënt op en bespaart in het beste geval een verwijzing naar de neuroloog.
Spanningshoofdpijn |
Migraine |
Medicatie-overgebruikshoofdpijn |
Clusterhoofdpijn |
Hypnische hoofdpijn |
|
| Locatie | tweezijdig | meestal eenzijdig | aspecifiek | eenzijdig, rondom oog of temporaal | meestal tweezijdig |
| Kwaliteit | drukkend of knellend | bonzend | variabel (bijv. scherp, brandend, knellend) | dof karakter | |
| Intensiteit | licht tot matig | matig tot heftig | zeer heftig | matig | |
| Invloed activiteiten | geen toename bij lichamelijke activiteiten | toename door lichamelijke activiteiten | erg belemmerend voor activiteiten | ||
| Bijkomende kenmerken | vaak overgevoeligheid voor licht of geluid, meestal misselijkheid en/of braken | gebruik van analgetica (paracetamol en/of NSAID’s ≥ 15 dagen per maand) of triptanen (≥ 10 dagen per maand). | vaak ’s nachts≥ 1 van de volgende symptomen: rood en/of tranend oog; neusverstopping en/of loopneus; ooglidoedeem; verhoogde zweetsecretie van voorhoofd/gelaat; pupilvernauwing en/of hangend ooglidonrustig gevoel en (soms forse) bewegingsdranggeen misselijkheid of braken | alleen ’s nachts tijdens de slaapvaak op hetzelfde tijdstipgoede respons op cafeïne | |
| Duur | 30 min.-continu | volwassenen: 4-72 uurkinderen: 30-48 uur | 15-180 minuten | gemiddeld 90 minuten | |
| Frequentie | < 1 dag per maand: weinig frequent1-15 dagen per maand: frequent≥ 15 dagen per maand: chronisch | herhaalde aanvallen | ≥ 15 dagen per maand | 1 vooral nachtelijke aanval per 2 dagen tot 8 aanvallen per dag | ≥ 10 nachten per maand |
Literatuur
- 1.↲↲Dissanayake KP, Wanniarachchi DP, Ranawaka UK. . BMC Res Notes 2017;10:318. Case report of hypnic headache: a rare headache disorder with nocturnal symptoms
- 2.↲↲↲↲↲Liang JF, Wang SJ. Hypnic headache: a review of clinical features, therapeutic options and outcomes. Cephalalgia 2014; 34:795.
- 3.↲Lanteri-Minet M, Donnet A. Hypnic headache Curr Pain Headache Rep 2010;14:309-15.
- 4.↲Couturier EG, Bomhof MA, Gooskens RH, Keyser A, Mulleners WM, Sorbi, MJ. Richtlijnen diagnostiek en behandeling chronisch recidiverende hoofdpijn zonder neurologische afwijkingen (eerste herziening). Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Neurologie, 2007.
- 5.↲↲International Headache Society. Probable hypnic headache: diagnostic criteria. In: International Classification of Headache Disorders (ICHD-3), 3rd ed. London: Sage Publications, 2013-2018.
- 6.↲↲↲NHG-werkgroep Hoofdpijn. NHG-Standaard Hoofdpijn (versie 4.0). Utrecht: NHG, 2014.
- 7.↲↲Holle D, Naegel S, Obermann M. Pathophysiology of hypnic headache. Cephalalgia 2014;34:806-12.
- 8.↲Caminero-Rodriguez AB, Pareja JA. Anatomical and neurochemical bases accounting for the frequent association between headaches and sleep: the hypnic headache paradigm. Rev Neurol 2008;47:314-20.
- 9.↲↲Holle D, Obermann M. Hypnic headache and caffeine. Expert Rev Neurother 2012;12:1125-32.
- 10.↲Breedveld BC, Peters JA. Factsheet cafeïne. Den Haag: Voedingscentrum, 2014.
- 11.↲Silva-Néto RP, Santos PE, Peres MF. Hypnic headache: A review of 348 cases published from 1988 to 2018. J Neurol Sci 2019;401:103-9.
Reacties
Er zijn nog geen reacties.
