Leefstijlgeneeskunde is basis chronische zorg

Op dit moment hebben 9,9 miljoen Nederlanders een of meer chronische niet-overdraagbare aandoeningen die grotendeels het gevolg zijn van interactie tussen genen, omgeving en leefstijl.1 Er is steeds meer bewijs dat leefstijlinterventies bij deze aandoeningen kunnen helpen om de ziektelast en het medicatiegebruik te verminderen en de levenskwaliteit te verbeteren.12 In het bijzonder voor diabetes type 2 tonen kwalitatief goede onderzoeken aan dat een leefstijlinterventie of een combinatie van leefstijlinterventies bij een deel van de patiënten kan zorgen voor remissie of gedeeltelijke remissie zolang de patiënt de leefstijlaanpassingen volhoudt.34

Willen we de waarde van leefstijlinterventies over de volle breedte kunnen beoordelen, dan hebben we aanvullend bewijs van goede kwaliteit nodig.12 Hieraan werken wetenschappers wereldwijd. Maar huisartsen hoeven daar niet op te wachten. Huisartsen zien 5,6 miljoen patiënten met chronische aandoeningen; er komt 140 ton aan geneesmiddelresten in het oppervlaktewater terecht; en in 2040 zullen bij gelijkblijvend beleid 2 op de 3 Nederlanders overgewicht of obesitas hebben.57 Voor de leefstijlcomponent van deze chronische aandoeningen en de indrukwekkende omvang van het probleem is overvloedig bewijs.8 Een vrijblijvende houding tegenover leefstijlgeneeskunde is daarom een gepasseerd station.

Geïndiceerde preventie

Leefstijlgeneeskunde is iets anders dan primaire preventie en leefstijlbevordering voor de totale populatie, zoals GGD’en dat doen. Leefstijlgeneeskunde brengt het onderwerp leefstijlinterventies naar de huisartsenpraktijk. Daar draait leefstijlgeneeskunde niet alleen om chronische aandoeningen voorkomen, maar ook om behandelen en om bijsturen van alle verschijnselen die direct of indirect samenhangen met leefstijl.9 Secundaire, of moderner gezegd geïndiceerde preventie is een taak van huisartsen, als onderdeel van chronische zorg [kader 1].

Stap 1 in de standaard

In veel NHG-Standaarden is leefstijl stap 1, zoals bij diabetes type 2, hypertensie, overgewicht en darmklachten. Leefstijl vormt dus de basis voor veel medisch handelen in de huisartsenpraktijk. In een onderzoek onder 198 Nederlandse huisartsen meldde de meerderheid van de huisartsen dat ze leefstijl bespreken met de patiënt, in het bijzonder roken, gevolgd door bewegen en alcoholgebruik. Huisartsen beginnen vaker over leefstijl als ze vertrouwen hebben in eigen kunnen, ervan overtuigd zijn dat beginnen over leefstijl zinvol is, en als de patiënt verwacht dat de huisarts erover zal beginnen.10

De resultaten van dit onderzoek moeten met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. De respons was laag (198 uit 1660), vrouwen waren oververtegenwoordigd, en waarschijnlijk ook huisartsen die al positief stonden tegenover leefstijl bespreken.10 Een deel van de huisartsen meldt dat ze te weinig tijd, heldere richtlijnen of protocollen en kennis hebben voor een gesprek over leefstijl. Ze hebben het idee dat patiënten ongemotiveerd zijn en dat leefstijlinterventies moeilijk vol te houden zijn.

Binnen 30 seconden

Uit het onderzoek bleek ook dat een deel van de huisartsen het niet als hun taak ziet om uitgebreide voedingsadviezen te geven en loopgroepen te starten. Maar huisartsen hoeven die leefstijlinterventies helemaal niet zelf uit te voeren: de taken van de huisarts kunnen beperkt blijven tot signalering en verwijzing. Dat hoeft niet veel tijd te kosten. Onderzoekers uit Oxford toonden aan dat getrainde huisartsen snel en effectief kunnen verwijzen, in minder dan 30 seconden. Als de assistent direct na het consult een afspraak maakte, ging 40% van de patiënten naar een diëtiste.11

Bovendien zit sinds 2019 de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) in het basispakket; de GLI valt zelfs niet onder het eigen risico. De GLI is voor mensen met obesitas, of met overgewicht in combinatie met risicofactoren [kader 2]. Patiënten krijgen gedurende 2 jaar intensieve begeleiding bij duurzame gedragsverandering en gewichtsverlies.

De implementatie van de GLI is nog in volle gang [kader 3 en kader 4]. Maar dat is geen reden om te wachten. Leefstijlgeneeskunde is bij uitstek het domein van de huisarts, niet een apart medisch specialisme. Het is een kerntaak van huisartsen, de basis van chronische zorg in iedere praktijk.