Oordeel huisartsen over Toekomstvisie 2022

Inleiding

In 2012 formuleerden het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) 17 ambities voor en kernwaarden van de Nederlandse huisartsgeneeskunde, de Toekomstvisie Huisartsenzorg 2022.1 In 2014 bleek uit een onderzoek van het NIVEL dat praktiserende huisartsen niet al deze ambities even belangrijk en haalbaar vonden.2 We weten ook dat de sekse van de huisarts van invloed is op de praktijkuitoefening.34

Het is dus goed mogelijk dat het geslacht en de leeftijd van huisartsen van invloed waren op hun oordeel over de Toekomstvisie. Kennis hierover kan wellicht leiden tot gerichte aanbevelingen hoe de Toekomstvisie beter te laten aansluiten bij de visie van de praktiserende huisartsen. Onze onderzoeksvraag luidde: vinden huisartsen de ambities in de Toekomstvisie 2022 van belang en haalbaar, en zijn sekse en leeftijd hierop van invloed?

Methode

Om te beginnen interviewden we huisartsen om inzicht te krijgen in hun meningen [kader1]. Rondom thema’s waarover de meningen uiteenliepen: samenwerking en herkenbaarheid van het team voor de patiënt, continuïteit en openingstijden, coördinatie en gidsfunctie, preventie en normpraktijk, stelden we een enquête op [kader2]. We nodigden 1471 huisartsen, een willekeurige steekproef uit het ledenbestand van het NHG, per e-mail uit de enquête in te vullen. We excludeerden huisartsen ouder dan 65 jaar (n = 25), zodat alleen praktiserende huisartsen deel uitmaakten van de onderzoeksgroep. We ontvingen 413 enquêtes ingevuld retour, een respons van 30% (mannen 25,9%, vrouwen 33,6%) [tabel1].

Statistische analyse

De antwoorden werden per thema geanalyseerd met behulp van SPSS. Man-vrouwverschillen en verschillen tussen leeftijdsgroepen werden onderzocht met behulp van de chikwadraattoets. Als grenswaarde voor statistische significantie namen we p < 0,05. Tabellen 2 en 3 tonen alleen de significante verschillen.

Resultaten

Samenwerking met andere hulpverleners en herkenbaarheid van het team voor de patiënt

De helft van onze respondenten was bereid te investeren in samenwerking met andere hulpverleners, ook wanneer dit ten koste ging van direct patiëntencontact. De bereidheid was het geringst in de leeftijdsgroep 45-60 jaar (41%) en het grootst in de groep jonger dan 45 jaar (59%) [tabel2].

Verreweg de meeste respondenten (80%) vonden een herkenbaar team voor de patiënt een van de belangrijkste ambities. Mannen (65%) achtten deze ambitie vaker haalbaar dan vrouwen (48%) [tabel3]. Meer dan de helft van de respondenten, ongeacht geslacht en leeftijd, was van mening dat het toenemende aantal taken een herkenbaar team in de weg stond.

Continuïteit en openingstijden

Het overgrote deel van onze respondenten (80%) vond het hebben van ten minste drie contactdagen om de persoonlijke continuïteit te waarborgen een van de belangrijkste ambities. Er was geen geslachts- of leeftijdsverschil. De meesten (71%) vonden dit ook een haalbaar streven. Een derde (34%) dacht dat het realiseren van flexibele openingstijden haalbaar was, maar in de prioritering werden continuïteit van zorg en streven naar een herkenbaar team belangrijker gevonden dan flexibele openingstijden. Vrouwen nog meer dan mannen verkozen een herkenbaar team boven flexibele openingstijden (86% versus 76%) [tabel3]. Er was hierin geen significant verschil tussen de leeftijdsgroepen.

Coördinatie en gidsfunctie

De helft van de respondenten vond coördinatie van de zorg na verwijzing de verantwoordelijkheid van de huisarts, maar slechts een minderheid achtte dit haalbaar; vooral huisartsen jonger dan 45 jaar (14%) [tabel2]. De bereidheid om de coördinatie- en gidsfunctie te versterken was niet groot, vooral niet in de leeftijd 45-60 jaar (30%). Ruim één op de drie huisartsen jonger dan 60 jaar (36% < 45 jaar en 40% in de leeftijd 45-60 jaar) achtte het niet haalbaar om de coördinatie- en gidsfunctie bij kwetsbare groepen te versterken. Hierin vonden wij geen man-vrouwverschil.

Preventie

De meeste respondenten (85%) vonden dat een actieve rol op het gebied van zorggerelateerde en geïndiceerde preventie bij de taken van de huisarts hoort. Een minderheid (30%) was bereid om te investeren in preventie, ook als dit ten koste ging van de tijd beschikbaar voor het directe patiëntencontact. De leeftijdsgroep onder de 45 jaar was significant vaker bereid om in preventie te investeren (36%) dan de leeftijdsgroep boven de 60 jaar (26%) [tabel2]. We vonden geen man-vrouwverschil.

Normpraktijk

De meeste respondenten waren voor het verkleinen van de normpraktijk, vrouwen (89%) vaker dan mannen (80%); er was geen verschil tussen de leeftijdscategorieën. Een grote meerderheid zou de vrijgekomen tijd besteden aan langere consulten, een kleinere meerderheid (ook) aan samenwerking en overleg. Beide meerderheden waren bij vrouwen groter dan bij mannen [tabel3]. Respondenten jonger dan 45 jaar zouden de extra tijd vaker investeren in managementtaken dan respondenten ouder dan 45 jaar [tabel2].

Beschouwing

Herkenbaarheid en continuïteit versus flexibele openingstijden

Onze respondenten vonden de belangrijkste ambities een herkenbaar team van maximaal twee huisartsen en ten minste drie contactdagen per week. Dat is in lijn met de bevinding uit het NIVEL-onderzoek dat huisartsen ten minste drie contactdagen per week nodig en haalbaar vinden.2 Het NIVEL signaleerde ook dat er weinig praktijken zijn met flexibele openingstijden: slechts 2% van de huisartsenpraktijken was open na 17:00 uur, slechts 3% opende voor 8:00 uur.2 In ons onderzoek bleek eveneens dat zowel mannelijke als vrouwelijke respondenten een herkenbaar team belangrijk vinden, al achtten vrouwen dit in de praktijk minder vaak haalbaar dan mannen. Bovendien vonden vrouwen meer dan mannen het streven naar een herkenbaar team belangrijker dan flexibele openingstijden. Een mogelijke verklaring voor dit sekseverschil is dat vrouwen vaker dan mannen parttime werken en naast hun werk ook nog een huishouden managen. Vrouwen zijn de afgelopen decennia weliswaar veel vaker gaan werken, maar nog steeds voelen ze zich vaker dan mannen verantwoordelijk voor de zorg voor het gezin.5 Het sekseverschil kan ook samenhangen met de conflicterende aard van een aantal ambities. Zo is de ambitie om zorg te leveren door een vaste groep van twee huisartsen op ten minste drie contactdagen, met continuïteit en herkenbaarheid voor de patiënt, is moeilijk verenigbaar met de ambitie om flexibele openingstijden buiten kantoortijd te realiseren. En dat geldt ook voor ambities die de patiëntenzorg overstijgen. Het zal voor de beroepsgroep een uitdaging worden om prioriteiten aan te brengen binnen de verschillende conflicterende ambities, temeer daar de aantallen parttime werkende (vrouwelijke) huisartsen, waarnemers en HIDHA’s nog altijd groeien.6

Praktiserende huisartsen vinden flexibele openingstijden niet allemaal even haalbaar

Patiëntencontact versus praktijkmanagement

De meeste huisartsen, vrouwen nog meer dan mannen, willen verkleining van de normpraktijk. Die wens wordt onderschreven door de hoofden, tevens hoogleraren huisartsgeneeskunde, van de acht universitaire afdelingen Huisartsgeneeskunde.7 De huisartsen zouden de vrijgekomen tijd vooral willen investeren in langere consulten en in de samenwerking en overleg met andere hulpverleners. Onze resultaten lijken erop te wijzen dat vrouwelijke huisartsen, meer nog dan hun mannelijke collega’s, grote waarde hechten aan direct patiëntencontact en aan de daarmee verbonden werkzaamheden, en taken die die zorg zouden kunnen bedreigen minder waardevol vinden. Om vrouwelijke huisartsen duurzaam bij het vak betrokken en gezond te houden, lijkt het ons van groot belang een juiste balans te vinden tussen direct patiëntencontact en andere taken. Wij vermoeden overigens dat dit ook belangrijk is voor veel mannelijke collega’s.

Een relatief groot deel van onze respondenten jonger dan 45 jaar geeft aan dat zij bij een praktijkverkleining meer tijd zouden steken in praktijkmanagement. Het is logisch dat huisartsen aan het begin van hun loopbaan meer tijd kwijt zijn aan het reilen en zeilen van hun eigen praktijk en praktijkteam. Praktijkmanagement is iets wat geleerd kan worden, dus het is aan te bevelen dat de huisartsopleidingen daar adequate aandacht aan besteden.

De huisarts als coördinator en gids

De jongste groep respondenten vindt het in meerderheid niet haalbaar de zorg te blijven coördineren wanneer de patiënt is verwezen. Mogelijke redenen zijn dat jonge huisartsen meer prioriteit geven aan andere taken, of dat zij meer moeite hebben overzicht te houden in de versnippering van specialistische zorg. Het vergt verder onderzoek om te kunnen beoordelen welke vorm van coördinatie en door wie de beste kwaliteit van zorg oplevert voor de patiënt.

Onze respondenten in de leeftijdsgroep 45-60 jaar waren minder vaak dan de andere leeftijdscategorieën bereid te investeren in samenwerking met andere hulpverleners. Deze leeftijdsgroep was ook minder dan de andere bereid om bij te dragen aan de coördinatie- en gidsfunctie, en vond dat streven minder haalbaar. Wellicht bieden deze activiteiten weinig inspiratie en uitdagingen aan de ervaren huisartsen in deze middenleeftijd, terwijl ze er wel veel energie in moeten steken. Ook hier is verder onderzoek nodig.

Sterke punten en beperkingen

De kracht van dit onderzoek is dat de thema’s uit de enquête zijn bepaald op basis van interviews met een gevarieerde groep huisartsen. De jongere leeftijdsgroepen waren naar sekse en praktijkorganisatie representatief voor de toekomstige beroepsgroep.

Een beperking is een mogelijke vertekening door selectie van respondenten die zich het meest bij het NHG-beleid betrokken voelen.

Conclusie

Geslacht en leeftijd spelen een rol in het oordeel van huisartsen over de ambities die het NHG geformuleerd heeft in Toekomstvisie Huisartsenzorg 2022. Sommige ambities zijn strijdig, bijvoorbeeld flexibele openingstijden versus continuïteit en een herkenbaar team. Er zullen keuzen gemaakt moeten worden. In die discussie hechten praktiserende huisartsen minder waarde aan ambities die ten koste gaan van het contact en de duurzame relatie met de patiënt. Praktijkverkleining wordt algemeen gezien als een stap in de goede richting, maar mannen en vrouwen, en de verschillende leeftijdsgroepen, stellen daarbij verschillende prioriteiten. Nader onderzocht zal moeten worden hoe het beste tegemoet gekomen kan worden aan deze verschillen.