NHG-Standaard Otitis media met effusie bij kinderen (derde herziening)

Samenvatting

Venekamp RP, Damoiseaux RAMJ, Schoch AG, Bennebroek Gravenhorst FM, Eekhof JAH, Burgers JS, Bouma M, Wittenberg J. NHG-Guideline Otitis media with effusion in children (third revision). Huisarts Wet 2014;57(12):649.

The Dutch College of General Practitioners (NHG) has revised the 2006 guideline Otitis media with effusion. The revised guideline covers the diagnosis and management of otitis media with effusion (OME) in patients aged 0-18 years.

Otitis media with effusion is a common condition: an estimated 80% of all 4 year olds will have had one or more episodes of otitis media with effusion. The condition generally has a favourable natural course: about 50% of children recover within 3 months and 75% within 6 months. More than 50% of all cases of OME are assumed to arise after an episode of acute otitis media (AOM).

The diagnosis is based on the patient history (i.e., hearing impairment, recent AOM, frequent upper airway infections) and otoscopy (i.e., fluid level or air bubbles). General practitioners with a tympanometer at their disposal can use this instrument to gain more certainty about the diagnosis and its course.

In most children, OME can be allowed to run its natural course and medication is not recommended. An ear-nose-throat (ENT) doctor may consider placing tympanostomy tubes in children with OME for more than 3 months and if symptoms adversely affect the child’s functioning and development and/or if the hearing loss (in the best ear) is 25 dB or more.

The GP should refer the patient to an ENT doctor if OME is present for more than 3 months, if the hearing impairment adversely affects the child’s functioning or development (i.e. evident speech and language deficit, behavioural problems), and if the parents or child favours the placement of a tympanostomy tube. A tool for comparing the advantages and disadvantages of the treatment options (tympanostomy tubes versus watchful waiting) is available for patients and their parents on thuisarts.nl. Audiometric testing to measure hearing loss can be carried out in primary care in patients older than 6 years. Children with symptoms of OME for more than 6 months in whom there is diagnostic uncertainty should be referred to an ENT doctor to exclude other disorders, such as cholesteatoma.

Belangrijkste wijzigingen

De standaard gaat over diagnostiek en beleid bij kinderen en niet meer over volwassenen.
Het controlebeleid is vereenvoudigd.

Kernboodschappen

Bij de meeste kinderen met otitis media met effusie kan de huisarts in overleg met (de ouders van) de patiënt het natuurlijke beloop afwachten.
Medicatie voor otitis media met effusie wordt niet aanbevolen.
Kinderen met een langer dan 3 maanden bestaande otitis media met effusie bij wie het gehoorverlies een nadelige invloed heeft op het functioneren of de ontwikkeling (duidelijke spraak- en taalachterstand, gedragsstoornissen), waarbij bij (de ouders van) de patiënt een voorkeur bestaat voor het plaatsen van trommelvliesbuisjes, worden verwezen naar de kno-arts. Een gemiddeld gehoorverlies ≥ 25 dB in het beste oor draagt bij aan de beslissing om te verwijzen.
Er is een keuzehulp voor (ouders van) patiënten beschikbaar voor het afwegen van de voor- en nadelen van afwachten versus het plaatsen van trommelvliesbuisjes door de kno-arts.
Kinderen met langdurige klachten (> 6 maanden) waarbij meer diagnostische zekerheid is gewenst worden verwezen naar de kno-arts.

Inbreng van de patiënt

De NHG-Standaarden geven richtlijnen voor het handelen van de huisarts; de rol van de huisarts staat dan ook centraal. Daarbij geldt echter altijd dat factoren van de kant van de patiënt het beleid mede bepalen. Om praktische redenen komt dit uitgangspunt niet telkens opnieuw in de richtlijn aan de orde, maar wordt het hier expliciet vermeld. De huisarts stelt waar mogelijk zijn beleid vast in samenspraak met de patiënt, met inachtneming van diens specifieke omstandigheden en met erkenning van diens eigen verantwoordelijkheid, waarbij adequate voorlichting een voorwaarde is.

Afweging door de huisarts

Het persoonlijk inzicht van de huisarts is uiteraard bij alle richtlijnen een belangrijk aspect. Afweging van de relevante factoren in de concrete situatie zal beredeneerd afwijken van het hierna beschreven beleid kunnen rechtvaardigen. Dat laat onverlet dat deze standaard bedoeld is om te fungeren als maat en houvast.

Delegeren van taken

NHG-Standaarden bevatten richtlijnen voor huisartsen. Dit betekent niet dat de huisarts alle genoemde taken persoonlijk moet verrichten. Sommige taken kunnen worden gedelegeerd aan de praktijkassistente, praktijkondersteuner of praktijkverpleegkundige, mits zij worden ondersteund door duidelijke werkafspraken waarin wordt vastgelegd in welke situaties de huisarts moet worden geraadpleegd en mits de huisarts toeziet op de kwaliteit. Omdat de feitelijke keuze van de te delegeren taken sterk afhankelijk is van de lokale situatie, bevatten de standaarden daarvoor geen concrete aanbevelingen.

Inleiding

De NHG-Standaard Otitis media met effusieotitis media met effusie geeft richtlijnen voor de diagnostiek en het beleid bij kinderen en jongeren tot 18 jaar met otitis media met effusie.1 Onder otitis media met effusie wordt in deze standaard verstaan: een ophoping van vocht in het middenoor zónder tekenen van een acute infectie.2 De aanleiding om de diagnose otitis media met effusieeffusie te overwegen is vaak (vermoeden van) gehoorverlies, vooral bij jonge kinderen.

Achtergronden

Epidemiologie

De incidentie van otitis media met effusie in de huisartsenpraktijk (alle leeftijden) is ongeveer 4 per 1000 per jaar, met een piek in de leeftijdsgroep van 0 tot 4 jaar (ongeveer 17 per 1000), en neemt na het zesde jaar af.3 Op 4-jarige leeftijd heeft meer dan 80% van de kinderen 1 of meer episoden van otitis media met effusie doorgemaakt.4

Pathofysiologie

Otitis media met effusie kan één- of tweezijdig voorkomen. De oorzaak van otitis media met effusie is multifactorieel: bovensteluchtweginfecties, genetische predispositie en disfunctie van de buis van EustachiusEustachius spelen een belangrijke rol. De hoge incidentie en het gunstige natuurlijke beloop suggereren dat er sprake is van een fysiologische reactie van het lichaam op virale of bacteriële infecties. Er wordt aangenomen dat meer dan 50% van de gevallen van otitis media met effusie ontstaat na een episode van otitis media acuta, vooral bij kinderen jonger dan 3 jaar. De rol van allergie in de pathogenese van otitis media met effusie is controversieel. Pneumokokkenvaccinatie lijkt geen effect te hebben op het voorkomen en beloop van otitis media met effusie.5

Natuurlijk beloop

Het natuurlijke beloop is gunstig: bij ongeveer de helft van de kinderen treedt binnen drie maanden spontaan herstel op en in circa driekwart van de gevallen binnen zes maanden. Soms duurt een episode langer dan een jaar of wisselt het beloop gedurende enkele jaren. Recidieven komen bij de helft van de kinderen voor. De term ‘recidief’ bij otitis media met effusie heeft slechts een beperkte waarde, omdat de episoden moeilijk af te grenzen zijn en er bij de eerste presentatie al sprake kan zijn van een ‘recidief’.4 Otitis media met effusie gaat meestal gepaard met geleidingsslechthorendheidgeleidingsslechthorendheid. Het gehoorverlies is gemiddeld 25 dB, maar kan oplopen tot 50 dB. Het gehoorverlies zou bij sommige kinderen tot vertraging van de spraak-spraakontwikkeling en taalontwikkelingtaalontwikkeling of tot aandachts- of gedragsproblemen thuis of op school kunnen leiden.6 Het gehoorverlies is bij de meeste kinderen van tijdelijke aard en heeft op lange termijn geen nadelige gevolgen voor de taalontwikkeling en leidt niet tot een leerachterstand op school.7 Naast geleidingsslechthorendheid kan otitis media met effusie lichte oorpijn en soms oorsuizen of duizeligheid veroorzaken.

Risicofactoren en risicogroepen

Risicofactoren voor otitis media met effusie zijn: het doormaken van bovensteluchtweginfecties, bezoeken van een kinderdagverblijf, aanwezigheid van broertjes of zusjes, regelmatig doormaken van middenoorontstekingen (vooral in het eerste levensjaar).8

Otitis media met effusie komt vaker voor en heeft een ongunstiger beloop bij kinderen met het syndroom van Down, syndroom van Kartagener, palatoschisis of een gecompromitteerd immuunsysteem.9

Richtlijnen diagnostiek

De huisarts overweegt de diagnose otitis media met effusie bij een patiënt met de klacht gehoorverliesgehoorverlies en/of lichte oorpijn. Ook bij kinderen met vertraging in de spraak- en taalontwikkeling of gedragsproblemen denkt de huisarts aan otitis media met effusie.

Anamnese

De huisarts vraagt naar:8,10

frequente neusverkoudheid, hoorbare ademhaling tijdens slapen, openmondgedrag;
eerdere middenoorontsteking(en), frequentie, wanneer laatste keer;
klachten over slechthorendheid (zoals hard zetten van televisie);
aanwezigheid van het syndroom van Down, syndroom van Kartagener, palatoschisis, andere aangeboren kno-afwijkingen of operaties in het kno-gebied of een immuunstoornis;
uitslag van de gehoorscreeningstest(s) (informatie hierover kan opgevraagd worden bij de jeugdgezondheidszorg);
taal- en spraakontwikkeling (informatie hierover kan opgevraagd worden bij de jeugdgezondheidszorg);
functioneren op school.

Lichamelijk onderzoek

De huisarts inspecteert beide oren met een otoscoop en let daarbij op:11

trommelvlies: kleur, positie (normaal, ingetrokken, bomberend), doorschijnendheid (helder of dof) en lichtreflectie;
aanwezigheid van een vloeistofspiegel of luchtbel(len) achter het trommelvlies.

Stemvorkproeven hebben geen diagnostische waarde voor het aantonen van otitis media met effusie.12

Aanvullend onderzoek

Huisartsen die de beschikking hebben over een (draagbare) tympanometer kunnen dit onderzoek inzetten om meer zekerheid te krijgen over de diagnose en om het beloop te vervolgen.13 Zie de [bijlage] voor de interpretatie van de uitslagen van tympanometrietympanometrie.

Audiometrieaudiometrie kan worden ingezet om het gehoorverlies te objectiveren als de huisarts overweegt te verwijzen naar de kno-arts voor het plaatsen van trommelvliesbuisjes. Audiometrie kan vanaf de leeftijd van zes jaar door de huisarts of een eerstelijns diagnostisch centrum worden uitgevoerd. Zie de paragraaf Controle. Voor meer informatie over het uitvoeren van audiometrie met behulp van een screeningsaudiometer zie de NHG-Standaard Slechthorendheid.

Evaluatie

De huisarts stelt de diagnose otitis media met effusie als er sprake is van een vloeistofspiegel of luchtbel(len) achter het trommelvlies. Elk ander afwijkend trommelvliesbeeld kan passen bij otitis media met effusie, behalve een rood, bomberend trommelvlies dat past bij een otitis media acuta. Zie NHG-Standaard otitis media acuta bij kinderen.

De diagnose otitis media met effusie wordt waarschijnlijker bij de aanwezigheid van één of meer van de volgende factoren:

voorafgaande (recidiverende) otitis media acuta;
veelvuldige bovensteluchtweginfecties;
risicofactoren als het syndroom van Down, syndroom van Kartagener, palatoschisis of een gecompromitteerd immuunsysteem;
een afwijkend tympanogram (B- of C2-tympanogram volgens Jerger), zie de [bijlage], indien een tympanogram beschikbaar is.

Otitis media met effusie is minder waarschijnlijk bij één of meer van de volgende factoren:

een parelgrijs, doorschijnend en niet ingetrokken trommelvlies met een normale lichtreflex;
een normaal tympanogram (A- of C1-tympanogram volgens Jerger), zie de [bijlage], indien een tympanogram beschikbaar is.

Indien de klacht slechthorendheid voorop staat zonder afwijkingen aan het trommelvlies, zie dan de NHG-Standaard Slechthorendheid.

Richtlijnen beleid

Voorlichting

De huisarts geeft uitleg over de aard en het gunstige beloop van de aandoening. Binnen drie maanden treedt bij de helft van de kinderen spontaan herstel op en bij driekwart binnen zes maanden. Recidieven komen bij de helft van de kinderen voor. Er zijn geen aanwijzingen dat otitis media met effusie tot onherstelbare schade van het oor of van het gehoor leidt, ook niet als de aandoening langdurig bestaat. Zie ook de paragraaf Achtergronden.
Medicatie voor otitis media met effusie wordt niet aanbevolen.
De spraak- en taalontwikkeling kan bij het bestaan van otitis media met effusie op vierjarige leeftijd wat achterblijven, maar deze achterstand loopt het kind in de loop van de basisschoolperiode in.7,14
Overweeg bij kinderen met gehoorklachten door otitis media met effusie communicatieadviezen te geven aan de ouders. Zie [kader Communicatieadviezen voor ouders van kinderen met gehoorverlies].
Er is geen reden patiënten met otitis media met effusie het zwemmen te ontraden.8
Controle bij otitis media met effusie is niet nodig, behalve als de patiënt zes maanden na het begin van de klachten nog niet klachtenvrij is. Vraag de patiënt na drie maanden terug te komen als het gehoorverlies dan een nadelige invloed heeft op het functioneren of de ontwikkeling van het kind (duidelijke spraak- en taalachterstand, gedragsstoornissengedragsstoornis). Zie de paragraaf Controle. Uiteraard mag de patiënt eerder terugkomen als de klachten sterk toenemen of er toenemende problemen zijn met het functioneren of bij ongerustheid.
Trommelvliesbuisjes (eventueel aangevuld met adenotomie) worden door de kno-arts pas overwogen:

De huisarts en (de ouders van) de patiënt wegen samen de voor- en nadelen van het plaatsen van trommelvliesbuisjestrommelvliesbuisjes af. Zie [kader Voor- en nadelen van trommelvliesbuisjes].

Voor- en nadelen van trommelvliesbuisjes

Trommelvliesbuisjes hebben gedurende zes tot negen maanden een gunstig maar gering effect op het gehoor.15 Trommelvliesbuisjes hebben geen duidelijk effect op de taal- en spraakontwikkeling of gedragsproblemen.15
Na het plaatsen van trommelvliesbuisjes ontstaat bij meer dan 50% van de kinderen ten minste eenmaal een loopoor.16
Na een half jaar tot een jaar worden de meeste buisjes vanzelf uitgestoten. Zelden blijft een trommelvliesperforatie bestaan. Trommelvlieslittekens komen voor, deze hebben echter nauwelijks invloed op het gehoor. Zij kunnen spontaan verdwijnen.16

Voor het afwegen van de voor- en nadelen van trommelvliesbuisjes is een keuzehulpkeuzehulp Trommelvliesbuisjes beschikbaar op thuisarts.nl, http://keuzehulpen.thuisarts.nl/keuzehulp-trommelvliesbuisjes-afwachten-bij-slijmoren-en-oorontstekingen. Deze keuzehulp kan (de ouders van) de patiënt helpen een gewogen beslissing te nemen.

In aansluiting op de gegeven mondelinge voorlichting, kan de huisarts de patiënt verwijzen naar de informatie over slijmoorslijmoor op de NHG-Publiekswebsite www.thuisarts.nl of de betreffende tekst (voorheen NHG-Patiëntenbrief) meegeven (via het HIS). Deze patiënteninformatie is gebaseerd op de NHG-Standaard.

Communicatieadviezen voor ouders van kinderen met gehoorverlies

Kijk het kind aan als u tegen hem/haar spreekt. Zorg dat u zijn/haar aandacht heeft.
Zet hinderlijke geluiden zoals radio, tv of stofzuiger uit als u tegen hem/haar spreekt.
Breng de leidster van het kinderdagverblijf of de leerkracht op school op de hoogte en vraag hen er rekening mee te houden.
Spreek duidelijk en niet te snel.

Niet-medicamenteuze behandeling

Auto-inflatie leidt niet tot verbetering van het gehoor en wordt daarom niet aanbevolen.17

Medicamenteuze behandeling

Medicatie voor otitis media met effusie wordt niet aanbevolen. Antihistaminica, intranasale decongestiva, mucolytica en intranasale corticosteroïden zijn niet effectief bij otitis media met effusie.18,19 Orale antibiotica en orale corticosteroïden (eventueel in combinatie met antibiotica) hebben een gering gunstig effect op de resolutie van otitis media met effusie, maar dit effect weegt niet op tegen de nadelen (kans op bijwerkingen en resistentieontwikkeling).19,20

Controle

Controle bij otitis media met effusie is niet nodig, behalve:

als na drie maanden het gehoorverlies nog een nadelige invloed heeft op het functioneren of de ontwikkeling van het kind (duidelijke spraak- en taalachterstand, gedragsstoornissen). De huisarts en (de ouders van) de patiënt wegen samen de voor- en nadelen van het plaatsen van trommelvliesbuisjes af. Zie de paragraaf Voorlichting. Trommelvliesbuisjes (eventueel aangevuld met adenotomieadenotomie) worden door de kno-arts bij kinderen overwogen als:
als de patiënt zes maanden na het begin van de klachten nog niet klachtenvrij is. Bij twijfel over de oorzaak van de klachten, is verwijzing naar de kno-arts aangewezen voor nadere diagnostiek (bijvoorbeeld uitsluiten cholesteatoom).

Verwijzing

De volgende patiënten komen in aanmerking voor verwijzing naar een kno-arts:

patiënten bij wie er twijfel bestaat over de diagnose;
patiënten met otitis media met effusie uit risicogroepen: patiënten met het syndroom van Down, syndroom van Kartagener, palatoschisis, overige aangeboren kno-afwijkingen, operaties in kno-gebied in het verleden (uitgezonderd trommelvliesbuisjes) of een gecompromitteerd immuunsysteem;
kinderen met een langer dan 3 maanden bestaande otitis media met effusie bij wie het gehoorverlies een nadelige invloed heeft op het functioneren of de ontwikkeling (duidelijke spraak- en taalachterstand, gedragsstoornissen) waarbij bij (de ouders van) de patiënt een voorkeur bestaat voor het plaatsen van trommelvliesbuisjes. Een gemiddeld gehoorverlies ≥ 25 dB in het beste oor draagt bij aan de beslissing om te verwijzen;
kinderen met langdurige klachten (> 6 maanden) waarbij meer diagnostische zekerheid is gewenst.

Aandachtspunten trommelvliesbuisjes

Ouders van kinderen met trommelvliesbuisjes kunnen zich met vragen en problemen tot de huisarts wenden. Met betrekking tot de voorlichting is de volgende informatie van belang.

Zwemmen mag; ook met het hoofd onder water. Ook douchen is geen probleem. Duiken is niet verstandig. Zwemmen ten tijde van een loopoor wordt afgeraden.21
Een loopoor komt regelmatig voor. Zie voor het beleid bij een loopoor bij trommelvliesbuisjes de NHG-Standaard Otitis media acuta bij kinderen.

Totstandkoming

In september 2012 startte een werkgroep met de herziening van de NHG-Standaard Otitis media met effusie bij kinderen. De werkgroep bestond uit de volgende leden: F.M. Bennebroek Gravenhorst, huisarts te Bussum; prof.dr. R.A.M.J. Damoiseaux, huisarts te Hattem en hoogleraar huisartsgeneeskunde; dr. J.A.H. Eekhof, huisarts-epidemioloog te Leiden; A.G. Schoch, huisarts te Amsterdam; dr. R.P. Venekamp, huisarts-in-opleiding, epidemioloog en postdoctoraal onderzoeker bij het Julius Centrum UMC Utrecht. De begeleiding van de werkgroep en de redactie waren in handen van J. Wittenberg, epidemioloog en wetenschappelijk medewerker van de afdeling Richtlijnontwikkeling en Wetenschap. Dr. M. Bouma was betrokken als senior wetenschappelijk medewerker en dr. J.S. Burgers als hoofd van deze afdeling. M.A. Kijser was betrokken als wetenschappelijk medewerker van de afdeling Implementatie. Door de leden van de werkgroep werd geen belangenverstrengeling gemeld.

Dr. J.A.M. Engel, kno-arts afgevaardigd namens de Nederlandse Vereniging van Keel-Neus-Oorheelkunde en Heelkunde van het Hoofd-Halsgebied, A.M. van Wermeskerken en prof.dr. E. de Vries, kinderartsen afgevaardigd namens de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) gaven op verzoek advies over specifieke onderwerpen tijdens de totstandkoming van de standaard.

In maart 2014 werd de ontwerpstandaard voor commentaar naar vijftig willekeurig uit het NHG-ledenbestand gekozen huisartsen gestuurd. Er werden zestien commentaarformulieren retour ontvangen. Ook werd commentaar ontvangen van een aantal referenten, te weten M. Favié, voorzitter namens Bogin; dr. M.A. Kusters, managing director namens Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie (NVMM); dr. M. Nelissen, senior apotheker namens Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM); dr. N. Dekker, huisarts namens Domus Medica te België, de Vlaamse vereniging van huisartsen; D. Dost en dr. T. Schalekamp, beiden apotheker namens KNMP Geneesmiddel Informatie Centrum; dr. S. Ritoe, medisch adviseur Achmea namens Zorgverzekeraars Nederland (ZN); dr. J.J. Oltvoort, senior beleidsadviseur gezondheidseconomie namens Nefarma; dr. D. Bijl, arts-epidemioloog en hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin; M. Boomkamp, adviseur namens Zorginstituut Nederland; dr. F.J.A. van den Hoogen namens het bestuur van de Nederlandse Vereniging van Keel-Neus-Oorheelkunde en Heelkunde van het Hoofd-Halsgebied; W.H. Eizenga, huisarts en wetenschappelijk medewerker van de afdeling Richtlijnontwikkeling en Wetenschap (auteur standaard uit 2006).

Naamsvermelding als referent betekent overigens niet dat de referent de standaard inhoudelijk op ieder detail onderschrijft. H. Eekhof en M.H. Lunter, beiden huisarts, hebben namens de NHG-Adviesraad Standaarden (NAS) tijdens de commentaarronde beoordeeld of de ontwerpstandaard antwoord geeft op de vragen uit het herzieningsvoorstel. Op 18 juni 2014 werd de standaard becommentarieerd en geautoriseerd door de NHG-Autorisatiecommissie (AC). De zoekstrategie die gevolgd werd bij het zoeken naar de onderbouwende literatuur is te vinden bij de webversie van deze standaard. Ook zijn de procedures voor de ontwikkeling van de NHG-Standaarden in te zien in het procedureboek (zie www.nhg.org).

Kno
Kinderen

Literatuur

1.Bij verwijzigingen naar NHG-producten: zie www.nhg.org.
2.Anteunis LJ, Engel JA, Hendriks JJ, Manni JJ. A longitudinal study of the validity of parental reporting in the detection of otitis media and related hearing impairment in infancy. Audiology 1999;38:75-82.
3.Babonis TR, Weir MR, Kelly PC. Impedance tympanometry and acoustic reflectometry at myringotomy. Pediatrics 1991;87:475-80.
4.Balm AJ, Plaat BE, Hart AA, Hilgers FJ, Keus RB. Het nasofarynxcarcinoom: epidemiologie en behandelingsresultaten. Ned Tijdschr Geneeskd 1997;141:2346-50.
5.Black NA, Sanderson CFB, Freeland AP, Vessey MP. A randomised controlled trial of surgery for glue ear. Br Med J 1990;300:1551.
6.Bluestone CD, Klein JO. Otitis media in infants and children. Hamilton: BC Decker Inc, 2007.
7.Browning GG, Rovers MM, Williamson I, Lous J, Burton MJ. Grommets (ventilation tubes) for hearing loss associated with otitis media with effusion in children. Cochrane Database Syst Rev 2010;CD001801.
8.Burke P. Otitis media with effusion: is medical management an option? Br J Clin Pr 1989;39:377.
9.Cantekin EI, Bluestone CD, Fria TJ, Stool SE, Beery QC, Sabo DL. Identification of otitis media with effusion in children. Ann Otol Rhinol Laryngol Suppl 1980;89:190-5.
10.Cantekin EI, McGuire TW. Antibiotics are not effective for otitis media with effusion: reanalysis of meta-analyses. Oto-Rhino-Laryngolocia Nova 1998;8:214-22.
11.Capper JW, Slack RW, Maw AR. Tuning fork tests in children (an evaluation of their usefulness). J Laryngol Otol 1987;101:780-3.
12.Carbonell R, Ruiz-Garcia V. Ventilation tubes after surgery for otitis media with effusion or acute otitis media and swimming. Systematic review and meta-analysis. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2002;66:281-9.
13.CBO. Multidisciplinaire richtlijn Otitis media bij kinderen in de tweede lijn (2012). http://www.diliguide.nl/document/1498.
14.Chalmers D, Stewart I, Silva P, Mulvena A. Otitis media with effusion in children - The Dunedin Study. Clinics in Developmental Medicine No 108, Oxford: Blackwell Scientific Publications Ltd, 1989.
15.De Beer BA, Schilder AGM, Ingels K, Snik AF, Zielhuis GA, Graamans K. Hearing loss in young adults who had ventilation tube insertion in childhood. Ann Otol Rhinol Laryngol 2004;113:438-44.
16.De Melker RA. Diagnostic value of microtympanometry in primary care. BMJ 1992;304:96-8.
17.Dohar J. Microbiology of otorrhea in children with tympanostomy tubes: implications for therapy. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2003;67:1317-23.
18.El-Makhzangy AM, Ismail NM, Galal SB, Sobhy TS, Hegazy AA. Can vaccination against pneumococci prevent otitis media with effusion? Eur Arch Otorhinolaryngol 2012;269:2021-6.
19.Engel JA, Anteunis LJ, Volovics A, Hendriks J, Marres E. Risk factors of otitis media with effusion during infancy. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1999a;48:239-49.
20.Engel JA, Anteunis LJ. Incidentie van behandeling met trommelvliesbuisjes bij kinderen van 0-12 jaar in Nederland in 1990-1994. Ned Tijdschr Geneeskd 1999b;143:902-5.
21.Gouma P, Mallis A, Daniilidis V, Gouveris H, Armenakis N, Naxakis S. Behavioral trends in young children with conductive hearing loss: a case-control study. Eur Arch Otorhinolaryngol 2011;268:63-6.
22.Grievink EH, Peters SA, Van Bon WH, Schilder AG. The effects of early bilateral otitis media with effusion on language ability: a prospective cohort study. J Speech Hear Res 1993;36:1004-12.
23.Griffin G, Flynn CA. Antihistamines and/or decongestants for otitis media with effusion (OME) in children. Cochrane Database Syst Rev 2011;CD003423.
24.Grote JJ, Van Buchem FL. Otitis media bij kinderen. Rapport uitgebracht aan de Ned Ver voor KNO-heelkunde en Heelkunde van het Hoofd-halsgebied. Leiderdorp: De Medicus, 1988.
25.Haggard MP, Birkin JA, Browning GG, Gatehouse S, Lewis S. Behavior problems in otitis media. Pediatr Infect Dis J 1994;13:S43-S50.
26.Hogan SC, Stratford KJ, Moore DR. Duration and recurrence of otitis media with effusion in children from birth to 3 years: prospective study using monthly otoscopy and tympanometry. Br Med J 1997;314:350.
27.Hooper SR, Ashley TA, Roberts JE, Zeisel SA, Poe MD. The relationship of otitis media in early childhood to attention dimensions during the early elementary school years. J Dev Behav Pediatr 2006;27:281-9.
28.Houghton DJ, White PS, Browning GG. Predictors of outcome in children with otitis media with effusion. Clin Otolaryngol Allied Sci 1998;23:48-50.
29.Jerger J. Clinical experience with impedance audiometry. Arch Otolaryngol 1970;92:311-24.
30.Johnston LC, Feldman HM, Paradise JL, Bernard BS, Colborn DK, Casselbrant ML, et al. Tympanic membrane abnormalities and hearing levels at the ages of 5 and 6 years in relation to persistent otitis media and tympanostomy tube insertion in the first 3 years of life: a prospective study incorporating a randomized clinical trial. Pediatrics 2004;114:e58-e67.
31.LBZ. Landelijke Basisregistratie Ziekenhuiszorg. Gegevens uit de Landelijke Medische Registratie (2010). http://www.dutchhospitaldata.nl/registraties/lmrlazr/paginas/default.aspx.
32.Lim DJ, Bluestone CD, Klein JO, Nelson JD. Recent advances in otitis media. Proceedings of the fourth international symposium. Hamilton: BC Decker Inc, 1987.
33.Lo PSY, Tong MCF, Wong EMC, Van Hasselt CA. Parental suspicion of hearing loss in children with otitis media with effusion. Eur J Pediatr 2006;165:851-7.
34.Lok W, Anteunis LJC, Meesters C, Chenault MN, Haggard MP. Risk factors for failing the hearing screen due to otitis media in Dutch infants. Eur Arch Otorhinolaryngol 2012;269:2485-96.
35.Maw AR. Using tympanometry to detect glue ear in general practice. BMJ 1992;304:67-8.
36.Maw R, Wilks J, Harvey I, Peters TJ, Golding J. Early surgery compared with watchful waiting for glue ear and effect on language development in preschool children: a randomised trial. Lancet 1999;353:960-3.
37.Minter KR, Roberts JE, Hooper SR, Burchinal MR, Zeisel SA. Early childhood otitis media in relation to children’s attention-related behavior in the first six years of life. Pediatrics 2001;107:1037-42.
38.Moesker WH. Trommelvliesbuisjes [Proefschrift]. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam, 1990.
39.MRC. Surgery for persistent otitis media with effusion: generalizability of results from the UK trial (TARGET). Trial of Alternative Regimens in Glue Ear Treatment. Clin Otolaryngol Allied Sci 2001;26:417-24.
40.MRC. Selecting persistent glue ear for referral in general practice: a risk factor approach. Br J Gen Pract 2002;52:549-53.
41.NICE. Surgical management of otitis media with effusion in children (2008). http://www.nice.org.uk/cg60.
42.NIVEL. LINH-zorgregistratie huisartsen. Incidentie- en prevalentiecijfers in de huisartsenpraktijk (2011). http://www.nivel.nl/incidentie-en-prevalentiecijfers-in-de-huisartsenpraktijk.
43.Okkes IM, Oskam SK, Lamberts H. Van klacht naar diagnose. Episodegegevens uit de huisartspraktijk. Bussum: Uitgeverij Coutinho, 1998.
44.Ovesen T, Paaske PB, Elbrond O. Accuracy of an automatic impedance apparatus in a population with secretory otitis media: principles in the evaluation of tympanometrical findings. Am J Otolaryngol 1993;14:100-4.
45.Palmu AA. Tympanometry in diagnosis and follow-up of otitis media in children less than two years of age [Proefschrift]. Tampere: University of Tampere, 2001.
46.Paradise JL. Otitis media in infants and children. Pediatrics 1980;65:917.
47.Perera R, Glasziou PP, Heneghan CJ, McLellan J, Williamson I. Autoinflation for hearing loss associated with otitis media with effusion. Cochrane Database Syst Rev 2013;5:CD006285.
48.Pignataro O, Pignataro LD, Gallus G, Calori G, Cordaro CI. Otitis media with effusion and S-carboxymethylcysteine and/or its lysine salt: a critical overview. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1996;35:231-41.
49.Pringle MB. Swimming and grommets. BMJ 1992;304:198.
50.Robb PJ. Childhood otitis media with effusion. Clin Otolaryngol 2006;31:535-7.
51.Roberts JE, Burchinal MR, Zeisel SA. Otitis media in early childhood in relation to children’s school-age language and academic skills. Pediatrics 2002;110:696-706.
52.Rogers DJ, Boseley ME, Adams MT, Makowski RL, Hohman MH. Prospective comparison of handheld pneumatic otoscopy, binocular microscopy, and tympanometry in identifying middle ear effusions in children. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2010;74:1140-3.
53.Rosenfeld RM, Post JC. Meta-analysis of antibiotics for the treatment of otitis media with effusion. Otolaryngol Head Neck Surg 1992;106:378-86.
54.Rosenfeld RM, Goldsmith AJ, Madell JR. How accurate is parent rating of hearing for children with otitis media? Arch Otolaryngol Head Neck Surg 1998;124:989-92.
55.Rosenfeld RM, Bluestone CD. Evidence-based otititis media. Clinical Efficacy of Medical Therapy. Hamilton: BC Decker Inc, 2003.
56.Rosenkranz S, Abbott P, Reath J, Gunasekera H, Hu W. Promoting diagnostic accuracy in general practitioner management of otitis media in children: findings from a multimodal, interactive workshop on tympanometry and pneumatic otoscopy. Qual Prim Care 2012;20:275-85.
57.Rovers MM, Schilder AGM, Zielhuis GA, Rosenfeld RM. Otitis media. Lancet 2004;363:465-73.
58.Rovers MM, Straatman H, Ingels K, Van der Wilt GJ, Van den Broek P, Zielhuis GA. The effect of ventilation tubes on language development in infants with otitis media with effusion: A randomized trial. Pediatrics 2000;106:E42.
59.Rovers MM, Black N, Browning GG, Maw R, Zielhuis GA, Haggard MP. Grommets in otitis media with effusion: an individual patient data meta-analysis. Arch Dis Child 2005;90:480-5.
60.Rovers MM, Hofstad EA, Franken-van den Brand KI, Straatman H, Ingels K, Van der Wilt GJ, et al. Prognostic factors for otitis media with effusion in infants. Clin Otolaryngol Allied Sci 1998;23:543-6.
61.Schilder AG, Van Manen JG, Zielhuis GA, Grievink EH, Peters SA, Van den Broek P. Long-term effects of otitis media with effusion on language, reading and spelling. Clin Otolaryngol Allied Sci 1993;18:234-41.
62.Shaikh N, Wald ER, Pi M. Decongestants, antihistamines and nasal irrigation for acute sinusitis in children. Cochrane Database Syst Rev 2012;9:CD007909.
63.Simpson SA, Lewis R, Van der Voort J, Butler CC. Oral or topical nasal steroids for hearing loss associated with otitis media with effusion in children. Cochrane Database Syst Rev 2011;CD001935.
64.Takata GS, Chan LS, Morphew T, Mangione-Smith R, Morton SC, Shekelle P. Evidence assessment of the accuracy of methods of diagnosing middle ear effusion in children with otitis media with effusion. Pediatrics 2003;112:1379-87.
65.Van Balen FA, De Melker RA. Validation of a portable tympanometer for use in primary care. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1994;29:219-25.
66.Van Balen, FAM. Otitis media with effusion in general practice: a diagnostic and therapeutic study in children aged 6 months to 6 years [Proefschrift]. Utrecht: Universiteit Utrecht, 1995.
67.Van Balen FAM, De Melker RA. Persistent otitis media with effusion: can it be predicted? A family practice follow-up study in children aged 6 months to 6 years. J Fam Pract 2000;49:605-11.
68.Van de Lisdonk EH, Van den Bosch WJHM, Lagro-Janssen ALM. Ziekten in de huisartspraktijk. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg, 2003.
69.Van den Broek P, Rach GH, Zielhuis GA. Is otitis media met effusie schadelijk voor de taalontwikkeling van jonge kinderen? Ned Tijdschr Geneeskd 1988;132:1885-8.
70.Van der Linden MW, Westert GP, De Bakker D, Schellevis FG. Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartsenpraktijk: klachten en aandoeningen in de bevolking en in de huisartspraktijk. Utrecht/Bilthoven: NIVEL/RIVM, 2004.
71.Van Dongen TMA, Van der Heijden GJMG, Freling HG, Venekamp RP, Schilder AGM. Parent-reported otorrhea in children with tympanostomy tubes: incidence and predictors. PLoS One 2013;8:e69062.
72.Van Schooten G, Jacobs L, Beersen N, Berg M. Praktijkvariatie rond indicatiestelling in Nedelandse ziekenhuizen (2010). https://www.kpmg.com/NL/nl/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Documents/PDF/Healthcare/Praktijkvariatie-rond-indicatiestelling-in-Nederlandse-ziekenhuizen.pdf.
73.Van Zon A, Van der Heijden GJ, Van Dongen TMA, Burton MJ, Schilder AGM. Antibiotics for otitis media with effusion in children. Cochrane Database Syst Rev 2012;9:CD009163.
74.Williams RL, Chalmers TC, Stange KC, Chalmers FT, Bowlin SJ. Use of antibiotics in preventing recurrent acute otitis media and in treating otitis media with effusion. A meta-analytic attempt to resolve the brouhaha. JAMA 1993:1344-51.
75.Yung MW, Morris TM. Tuning-fork tests in diagnosis of serous otitis media. Br Med J (Clin Res Ed) 1981;283:1576.
76.Zielhuis GA, Rach GH, Van den Broek P. The occurrence of otitis media with effusion in Dutch pre-school children. Clin Otolaryngol Allied Sci 1990a;15:147-53.
77.Zielhuis GA, Rach GH, Van den Broek P. The natural course of chronic otitis media with effusion in preschool children. Eur Arch Otorhinolaryngol 1990b;247:215.
78.Zielhuis GA, Heuvelmans-Heinen EW, Rach GH, Van den Broek P. Environmental risk factors for otitis media with effusion in preschool children. Scand J Prim Health Care 1989;7:33-8.

Reacties

Er zijn nog geen reacties.