Glijmiddelen en spermamotiliteit

Vraagstelling Regelmatig komen stellen met kinderwens op het spreekuur voor preconceptioneel advies. In een onderzoek van Ellington et al. (waaraan 900 stellen met kinderwens meededen) bleek dat 75% van deze stellen vaker te maken had met vaginale droogheid dan gemiddeld, mogelijk door de geplande coïtus.1 Tevens bleek dat 25% van de stellen altijd glijmiddel gebruikt bij coïtus. Het gebruik van commerciële, ‘niet-zaaddodende’ glijmiddelen zou echter leiden tot een vermindering van de spermamotiliteit, hetgeen één van de beste prognostische indicatoren is voor bevruchting. Wij vroegen ons af wat het effect van die glijmiddelen op de spermamotiliteit is. Zoekstructuur Zoektermen in PubMed: [vaginal lubricant] AND [motility]. In dit artikel vermelden we alleen de merken glijmiddelen die in Nederland verkrijgbaar zijn. Bespreking Bovenstaande zoekstrategie leverde vier artikelen op, alle in vitro-onderzoeken.2345 In deze onderzoeken werd de spermamotiliteit na dertig minuten gemeten in een medium waaraan een commercieel glijmiddel was toegevoegd en vergeleken met de spermamotiliteit in een controlemedium. Deze tijdspanne van dertig minuten wordt in enkele onderzoeken aangegeven als de gemiddelde migratietijd van spermatozoa door de cervix.

Uit de tabel blijkt dat de spermamotiliteit in vitro niet significant vermindert na toevoeging van Pre~Seed^® in een concentratie van 10% en na toevoeging van K-Y jelly^® in een concentratie van 6,25%. Het is echter de vraag in hoeverre een dermate lage concentratie kan worden bereikt die de spermamotiliteit niet aantast, maar wel voldoende lubricatie bewerkstelligt. Volgens het artikel van Agarwal et al. is de optimale concentratie glijmiddel 10%, uitgaande van een ejaculaat van 3ml, de gemiddelde hoeveelheid toegediend product, de verplaatsing tijdens de coïtus en de secreties van de vrouw.2 Tevens valt op dat de controlemotiliteit (30%) in het artikel van Anderson et al. ruim onder de door de WHO aanbevolen 40% ligt.3 Een mogelijke verklaring hiervoor is dat in dit onderzoek semen werd gebruikt van patiënten die infertiliteitsonderzoeken ondergingen en een normaal spermaprofiel hadden (bij 0 minuten), terwijl in de andere onderzoeken sperma van gezonde donoren werd gebruikt. Conclusie Het gebruik van de glijmiddelen Replens^®, K-Y jelly^® en Lubrin^® leidt in vitro tot een verminderde motiliteit van spermatozoa. Bij Pre~Seed^® is geen motiliteitsvermindering aangetoond. Betekenis In eerdere onderzoeken werd een negatief verband aangetoond tussen de spermamotiliteit in vitro en fertiliteit in vivo.67 Het is denkbaar dat de aantasting van de motiliteit van sperma bij incubatie met glijmiddel in vitro ook zou kunnen gelden voor de situatie in vivo. Er moet echter meer – in vivo – onderzoek worden gedaan om dit te bevestigen. Het veiligste (preconceptionele) advies zou zijn stellen met een conceptiewens te adviseren Pre~Seed® te gebruiken indien het gebruik van een glijmiddel noodzakelijk is.