Werktevredenheid van Europese huisartsen

In Europa daalt de capaciteit aan huisartsen omdat minder dan de helft van de geneeskundestudenten kiest voor een toekomstige carrière als huisarts.12 Idealiter zou 50% van de studenten voor huisartsgeneeskunde moeten kiezen.3 Uit onderzoek blijkt dat een goed georganiseerde huisartsgeneeskundige zorg nodig is voor een efficiënt gebruik van middelen en een kwalitatief goede zorg.4 Toch is gemiddeld slechts een op de drie Europese artsen huisarts; België en vooral Nederland scoren hier iets beter met respectievelijk 38 en 44%.2

Het meeste onderzoek naar het imago van de huisartsgeneeskunde richt zich op negatieve factoren. Zo is bekend dat veel huisartsen de praktijk verlaten vanwege burn-out.5 Het inkomensverschil tussen huisartsen en specialisten is voor geneeskundestudenten een belangrijke reden om voor specialistische geneeskunde te kiezen.56 De terughoudendheid om voor het huisartsenvak te kiezen hangt ook samen met de hoge werkdruk, de grote mentale belasting, de noodzaak om complexe zorg te managen, de hoge eisen die patiënten stellen, de administratieve druk en de slechte werk-privébalans. Het negatieve imago van het vak draagt bij tot minder instroom en meer uitstroom.579

De literatuur over werktevredenheid onder huisartsen is veelal van lage kwaliteit en het onderzoek is vooral uitgevoerd met vragenlijsten die meer focussen op de organisatie van de zorg en minder op de kern van de huisartsgeneeskunde.10 Slechts enkele kwalitatieve onderzoeken gaan over de werktevredenheid en die geven een gemengd beeld.1112

Met ons onderzoek wilden we exploreren welke positieve factoren de tevredenheid van huisartsen in Europa in hun beroep mede bepalen en wat hen motiveert om in de klinische praktijk werkzaam te blijven. Deze informatie kan helpen om aangepaste maatregelen en incentives voor huisartsen te ontwikkelen.

Methode

Binnen het European General Practice Research Network voerden we een descriptief, kwalitatief onderzoek uit in zeven Europese landen en Israël.1315 [Tabel 1] geeft een overzicht van de positie van de huisarts in de verschillende gezondheidszorgsystemen.

Tabel 1 | Overzicht van de positie van de huisarts in elk deelnemend land (gescoord op een vijfpuntsschaal, waarbij 0 = onbelangrijk en 5 = zeer belangrijk)

Deelnemers

In elk van de acht landen rekruteerden we huisartsen die ten minste vijf jaar in een klinische praktijk werkzaam moesten zijn. Voor het waarborgen van diversiteit letten we op de volgende kenmerken: leeftijd, geslacht, praktijkkenmerken (solo- of groepspraktijk), vergoedingssysteem (per prestatie, gesalarieerd) en opleidings- of andere beroepsgebonden nevenactiviteiten. De coördinator van het onderzoek ging in elk land op zoek naar deelnemers die veel informatie zouden kunnen leveren.

Gegevensverzameling

Omdat de bestaande modellen over werktevredenheid niet echt op huisartsen van toepassing waren, ontwikkelden we op basis van de literatuur een eigen interviewleidraad voor het onderzoek [kader].16

Dit instrument is vertaald naar de landstaal van elk deelnemend land en vervolgens terugvertaald naar het Engels met het oog op linguïstische validatie. De interviewers moedigden de huisartsen aan om over hun persoonlijke ervaringen te vertellen en niet alleen een algemeen beeld te schetsen van de situatie in hun land. We verzamelden gegevens tot in elk van de landen saturatie werd bereikt. De interviews werden woordelijk uitgetypt.

Analyse

Een multidisciplinair team van onderzoekers (psychologen, sociologen, artsen en antropologen) voerde een thematische analyse uit. In elk land analyseerden ten minst twee onderzoekers de transcripten, waarvoor ze descriptieve en interpretatieve codes ontwikkelden. Elke code kreeg een uitgebreide beschrijving, werd in het Engels vertaald en hertaald in de oorspronkelijke taal. De codes werden samengebracht in een uniek Europees codeboek, aangevuld met een aantal specifieke landgebonden codes. Bij het analyseproces hielden we rekening met de lokale context. In een laatste bijeenkomst bepaalden we de hoofdthema’s van de interviews.

Resultaten

In totaal namen 183 deelnemers uit de acht verschillende landen deel aan het onderzoek. De gemiddelde leeftijd, die binnen elk land tussen 47 en 57 jaar lag, weerspiegelt de actuele situatie in de meeste landen en garandeert ook dat de deelnemers al langere tijd als huisarts werkzaam zijn. De analyse leverde zes hoofdthema’s op: de kenmerken van de huisarts als persoon, specifieke vaardigheden en competenties, de arts-patiëntrelatie, vrije keuze van de werkomgeving, de mogelijkheid om toekomstige collega’s op te leiden en de balans tussen werk en privéleven.

De huisarts als persoon

Huisartsen hebben specifieke kenmerken, waaronder een interesse voor het dagelijks leven van de patiënt en sterke copingmechanismen om met uiteenlopende situaties, patiënten en onzekerheden om te gaan. Huisartsen hebben een passie voor het vak, die zwaarder weegt dan de financiële prikkels. Ze zijn bezorgd om hun eigen welzijn. Meer dan naar een hobby en vrije tijd zijn ze op zoek naar andere intellectuele uitdagingen en persoonlijk verrijkende activiteiten.

Specifieke vaardigheden en competenties

Huisartsen kunnen bijzonder tevreden zijn als ze erin slagen om met weinig technische ondersteuning een juiste diagnose te stellen. Het intellectuele aspect van de medische besluitvorming die tot een efficiënte aanpak leidt, draagt bij aan een positief gevoel. Huisartsen zien zichzelf als het eerste aanspreekpunt voor de patiënt, en als diens zorgcoördinator en pleitbezorger. Dit vergt een grote vaardigheid in interprofessioneel samenwerken, maar vraagt ook om ondersteuning van specialisten en andere hulpverleners.

Over het algemeen zijn huisartsen ervan overtuigd dat goede communicatievaardigheden, en een patiëntgerichte en holistische aanpak noodzakelijk zijn voor de uitoefening van het huisartsenvak. Ze koppelen empathie aan een brede medische kennis en zoeken een evenwicht tussen de verwachtingen en zorgen van de patiënt en de richtlijnen waarmee ze moeten werken. Patiënten opvoeden en het geven van adviezen voor een gezonde levensstijl maken ook deel uit van de specifieke competenties.

De arts-patiëntrelatie

De aard van de arts-patiëntrelatie geeft huisartsen het gevoel dat hun patiënten hen waarderen.2223 De deelnemende huisartsen vinden dat patiënten zelf hun huisarts moeten kunnen kiezen voor het waarborgen van een goede arts-patiëntrelatie. Verrijkende menselijke interacties met patiënten bepalen mede het welbevinden van huisartsen. Wederzijds respect en vertrouwen staan centraal. Tevreden huisartsen hebben vaak een zeer lange relatie met de meerderheid van hun patiënten en voelen zich vaak echte ‘familiedokters’, die voor verschillende generaties mogen zorgen.

Vrije keuze van de werkomgeving

Huisartsen zullen langer aan het werk blijven als ze zelf hun praktijk, collega’s en leefomgeving kunnen kiezen. Belgische huisartsen vinden het belangrijk dat alle hulpverleners die in een praktijk werken dezelfde visie en missie delen. Huisartsen willen persoonlijk inspraak hebben in de werking en financiering van hun eigen praktijk. Wanneer ze in dienstverband werken, vragen ze een redelijk inkomen.

Flexibiliteit betekent voor hen de mogelijkheid om keuzen te maken, zoals (huis)artsen opleiden, werken in een woonzorgcentrum of wetenschappelijk onderzoek doen. Daarom kiezen artsen voor een goed georganiseerde praktijk met een competent ondersteuningsteam. Huisartsen vinden het belangrijk dat de acute huisartsenzorg buiten openingsuren goed geregeld is.

Opleiden

De huisartsen zijn trots op hun beroep en willen toekomstige collega’s graag opleiden. Dit vergroot de tevredenheid met hun beroep en stimuleert hen tot continue professionalisering. Ze benadrukken ook het belang van training bij het aantrekken van jonge collega’s en zoeken de erkenning van de huisartsgeneeskunde als een academische discipline door de universiteit.

Ondersteunende factoren voor het evenwicht tussen werk en privéleven

Een goede balans tussen werk en privé biedt de mogelijkheid om een ​volwaardig gezinsleven te onderhouden, waarbij een goed sociaal netwerk belangrijk is. Inbedding in de lokale sociale gemeenschap geeft tevens een breder perspectief op de context van patiënten. Geld op zich is niet het belangrijkste, maar huisartsen hebben wel behoefte aan voldoende financiële middelen en vrije tijd voor vakantie. Huisartsen ervaren werkzekerheid, waardoor ze zich minder zorgen hoeven te maken over werkloosheid.

Contextspecifieke thema’s

Naast de internationale thema’s vonden we ook thema’s die specifiek zijn voor bepaalde landen. Poolse en Sloveense huisartsen melden niets over het belang van het opleiden van toekomstige collega’s. Franse huisartsen vinden de continuïteit van de zorg belangrijk. Finse huisartsen waarderen de stimulerende werkgemeenschap en multidisciplinair teamwerk. Israëlische huisartsen zijn trots op hun gerespecteerde positie. Ze geven de voorkeur aan een privépraktijk en benadrukken het belang van teamwerk. Poolse huisartsen zien enkele positieve ontwikkelingen in de financiering van de zorg, die een effectief evenwicht tussen werk en privéleven ondersteunen. Zij geven ook de voorkeur aan een sterke beroepsgroep die het beleid kan beïnvloeden.

Beschouwing

Voor zover bekend is dit het eerste Europese multicenter kwalitatieve onderzoek over werktevredenheid onder huisartsen.1617 We ​​onderzochten een gevarieerde populatie van huisartsen in diverse gezondheidssystemen en culturele contexten. Ondanks de gevonden verschillen zien we dat in alle onderzochte landen dezelfde factoren maken dat studenten huisarts willen worden en huisartsen in de klinische praktijk werkzaam blijven. Gezien deze uniformiteit in visie en ervaringen zal de Nederlandse huisarts zich hier waarschijnlijk ook in kunnen terugvinden. Zo telt inkomen weliswaar mee, maar vinden de huisartsen het belangrijker om voldoende financiële middelen te hebben voor een ​​comfortabel leven en een gezinsleven met genoeg vrije tijd.

De specifieke persoonlijke kenmerken zijn universeel in Europa: huisartsen zorgen graag voor mensen.18 Deze zorgzaamheid staat niet alleen centraal in onze interviews, maar ook in ander onderzoek.19

Andere onderzoeken hebben een beperkte beschrijving gegeven van de huisartsenvaardigheden en -competenties.1620 Centraal in deze onderzoeken staan competentie en een effectief ziektemanagement van de patiënt. In een Schots kwalitatief onderzoek maakte klinische competentie integraal deel uit van het welbevinden van de huisarts.21 In ons onderzoek kwamen alle kerncompetenties uit de WONCA-definitie aan bod.4 Hieruit blijkt de waarde van deze definitie en van de kenmerken die huisartsen gemeen hebben, ongeacht waar ze werken. De competenties en intellectuele aspecten die specifiek zijn voor het huisartsenvak zijn sterk gerelateerd aan tevredenheid. Het is noodzakelijk om huisartsen de kans te geven om deze vaardigheden te verwerven en te verbeteren.

Ons onderzoek bevestigt dat huisartsen het op prijs stellen om hun werkzaamheden in vrijheid in te richten en te kunnen bepalen in welke omgeving ze werken. Het gaat hier vooral om een efficiënte organisatie van de praktijk en niet zozeer om het aantal werkuren op zich.2426 Huisartsen hebben vrijheid en autonomie nodig voor werkplezier.1127 Dit betekent niet dat alles kan. Huisartsen willen dat hun beroep een wetenschappelijke uitstraling heeft en daarom hebben ze behoefte aan richtlijnen en continue nascholingsmogelijkheden.

Academische verantwoordelijkheid zorgt voor een positieve stimulans en biedt nieuwe perspectieven voor huisartsen die behoefte hebben aan afwisseling en uitdaging.132728 Ze willen erkend worden door de academische wereld. Stages bij huisartsen zijn noodzakelijk om studenten warm te maken voor een carrière in de huisartsenpraktijk.29 De zichtbaarheid van de huisartsgeneeskunde in het basiscurriculum, positieve rolmodellen, de mogelijkheid om klinische praktijkervaring op te doen en stages zorgen ervoor dat studenten vaker overwegen om voor het huisartsenvak te kiezen.3032.

Ons onderzoek laat zien dat huisartsen zich willen vestigen in een gemeente waar hun gezin zich ook thuis kan voelen. Uit eerder onderzoek blijkt dat huisartsen met een landelijke achtergrond zich ook sneller in een plattelandsgebied zullen vestigen.3033 Hierbij spelen de aanwezigheid van faciliteiten als scholen, voldoende aanbod van vrijetijdsactiviteiten en een goede woonomgeving een cruciale rol.34

Dit onderzoek laat ook zien hoe het beroep aantrekkelijker kan worden gemaakt. Omdat de intrinsieke persoonlijke eigenschappen van de aanstaande huisarts belangrijk zijn, moet hiermee bij de toelatingsprocedure of de selectie voor geneeskunde rekening worden gehouden.

Het blijft essentieel om toekomstige (huis)artsen de biomedische kennis en vaardigheden van de huisartsenpraktijk bij te brengen, maar het is ook noodzakelijk om aandacht te besteden aan manieren om met onzekerheid om te gaan, praktijkmanagement, interprofessionele samenwerking en communicatievaardigheden. Aios en huisartsen moeten gestimuleerd worden om aan hun eigen welzijn en copingstrategieën te werken.

Dat huisartsen de vrijheid hebben bij de keuze van hun werkomgeving, leidt tot spanningen omdat de zorg in bepaalde regio’s hierdoor in het gedrang kan komen. Financiële impulsen vormen slechts gedeeltelijk een oplossing. Het probleem van huisartsenarme zones hangt samen met de bredere maatschappelijke context van het verlies van kernactiviteiten in dorpen en de keuzen die mensen maken om op het platteland te gaan wonen.

Nieuw in dit onderzoek is dat alle huisartsen de regie van hun praktijk in eigen hand willen houden. Ze willen niet dat managers de visie, werkwijze en samenstelling van het team gaan bepalen. Praktijkondersteuning is wel belangrijk. Jonge huisartsen voelen soms weinig affiniteit voor dit management, wat deels komt door een gebrek aan kennis.

Nationale beleidsmaatregelen rond arbeidsomstandigheden, inkomen, opleiding en officiële erkenning van het huisartsenvak moeten de keuze voor een carrière als huisarts gemakkelijker maken. Stakeholders moeten zich bewust zijn van deze factoren, als ze het huisartsenbestand willen vergroten.

Conclusie

In alle onderzochte landen zijn het dezelfde positieve factoren die huisartsen ondersteunen bij hun klinische praktijk. Centraal staat de huisarts als persoon, voor wie een continue professionele ontwikkeling van specifieke vaardigheden belangrijk is. Cruciaal zijn de vrijheid om de werkomgeving en de collega’s te kiezen, en de inspraak in de eigen praktijkorganisatie. Beleidsmakers kunnen hierbij ondersteunen door het huisartsenvak als specialisme te erkennen, financiële steun te verlenen en binnen universiteiten een positief imago te creëren.